ANH EM NHÀ KARAMAZOV

Aliosa, người em út trong ba anh em nhà Karamazov, một nhân vật điển hình cho tấm lòng nhân hậu chân thành, một người không kiếm tìm tư lợi cho riêng mình nhưng luôn có ý muốn tốt là hòa giải và đem lại hạnh phúc cho người khác. Ngược lại với Aliosa, những người thân của anh chẳng ra gì, vô lối hết sức. Anh quyết định đi tu nhưng sau một thời gian sống trong tu viện, Trưởng lão nói rằng anh không thể tu được, nhiệm vụ của anh là phải về và hòa giải những người thân yêu của anh… lúc đó anh đã thốt lên: "Ôi! ta có biết gì về tình yêu đâu mà khuyên bảo và đưa ra ý kiến cho người khác...". Rồi đây cuộc sống của Aliosa sẽ thế nào, anh có thể giúp gì cho người thân của anh hay không? Điều chắc chắn là một tấm lòng nhân hậu và chân thành như thế sẽ không bao giờ bị lãng quên, anh sẽ làm thức tỉnh những người thân hoặc ít ra cũng hạn chế được cái xấu nơi họ.

Ivan, người con thứ, là một hình tượng của vô thần, chàng đã tiêm nhiễm tư tưởng của mình cho thằng hầu và chính nó đã gây ra tội ác. Nhưng Ivan có được yên ổn không? Không chút nào, lương tâm chàng cắn rứt và cuối cùng anh đã gột rửa nó bằng một hành vi cao đẹp. Sức người không chịu nổi sự gào thét của lương tâm, anh đã đổ bệnh và không biết có thể qua khỏi được không. Thiết nghĩ, anh đã vượt qua được giới hạn của sự ác vì thế anh phải sống để thay đổi cuộc đời, thay đổi nhân sinh quan thế giới, chắc chắn anh sẽ vượt qua được cơn thập tử nhất sinh.

Tại sao người ta hay bị định kiến chi phối? Định kiến ư? Khi đã có một định kiến về một vấn đề gì đó hay về một con người nào đó thì rất khó bỏ. Đmitri, người anh cả, là đối tượng của sự định kiến, mọi lời biện minh đều vô nghĩa khi mọi người nghĩ rằng chính chàng đã gây ra tội ác. Có thể trong ý định con người thật xấu xa bỉ ổi nhưng chưa hẳn người ta đã hành động theo ý nghĩ tội lỗi đó. Vì sự hận thù người ta có thể có những tư tưởng đầy tội lỗi nhưng lương tâm có thể lôi kéo người ta không làm những trò hèn hạ. Thực ra, ai cũng có thể là đối tượng của sự định kiến và ai cũng có thể có những định kiến về người khác.

Gay cấn nhất trong truyện vẫn là phiên tòa xét xử vụ án giết cha làm xôn xao nước Nga. Vị luật sư bào chữa đã nói lên quan điểm của nước Nga cao quí: "Thà tha lầm mười người có tội còn hơn giết lầm một người vô tội." Thế đấy, người ta ủng hộ chủ nghĩa nhân đạo, mở đường cho người có tội sám hối và thay đổi quan điểm sống cũng như biết yêu thương đồng loại, biết ơn những người đã tha thứ cho mình. Tiếc thay một số người nắm quyền lại không quyết định như thế! Họ "thà giết lầm mười người vô tội còn hơn tha lầm một người có tội".

Khi kết án người khác là đẩy người ta vào con đường tội ác cao hơn. Khi kết án người khác, ta sẽ nâng cao lòng hận thù trong họ và sẽ dẫn đến nhiều tội khác vì họ nghĩ mình chẳng còn nợ nần ai. Nếu một người biết mình còn nợ tình thương của người khác, họ sẽ sống tốt hơn rất nhiều. Đó là quan điểm của tác giả trong truyện nhưng cũng rất đúng với đời thực.